Je huis versieren om het nieuwe jaar te verwelkomen

Chinese papierknipsels

In China worden al meer dan duizend jaar papierknipsels gemaakt. Papierknipsels waren een goedkope manier om het huis te versieren tijdens seizoensfeesten en familiefeesten. Rond nieuwjaar werd het huis met papierknipsels versierd om geluk in het huishouden te brengen, en om het voorjaar te verwelkomen. In dit wereldverhaal lees je meer over de betekenis en ontwikkeling van Chinese papierknipsels.

Auteur: Marijke Kunst

Bekijk beknopte versie

Vrolijke versiering met een symbolische betekenis

Tijdens de nieuwjaarsfeesten - in de koudste en donkerste periode van het jaar - werden papierknipsels op muren en in raam- en deuropeningen opgehangen en op lantaarns geplakt om het voorjaar te verwelkomen, en om het interieur op te vrolijken. Ze waren ook bedoeld om boze geesten weg te houden.

De papierknipsels hadden vaak de vorm van symbolen die hoop en geloof van de samenleving op het platteland weerspiegelden: voorspoed, overvloedige oogst, vruchtbaarheid, de wens om zonen te baren, gezondheid en een lang leven. Zoals perziken die verwijzen naar onsterfelijkheid, of granaatappels die symbool staan voor vruchtbaarheid.

Papierknipsel in de vorm van twee geopende granaatappels met pitjes. Het is een symbool voor vruchtbaarheid en de wens om veel zonen te baren. (RV-B122-2q)

'A picture is worth a thousand words'

In China leven veel verschillende bevolkingsgroepen met ieder een eigen cultuur en levenswijze maar de iconografie van volkskunst is opmerkelijk uniform. Er bestaan veel verschillende dialecten en in het verleden was de plattelandsbevolking grotendeels ongeletterd. Daarom leende beeld zich beter om te communiceren dan taal. Eén afbeelding kon een heel verhaal uitbeelden omdat de betekenis en moraal van het verhaal voor de meeste mensen bekend was.

Papierknipsels werden binnen de familie gemaakt, elk jaar opnieuw, zodat symbolen, mythes, legendes, toneelstukken en opera's die van generatie op generatie werden doorgegeven. Sommige verhalen waren alom bekend omdat ze door rondreizende opera- en poppenspel-gezelschappen werden verteld. Knipsels werden vooral voor eigen gebruik gemaakt of als bijverdienste op de lokale markt verkocht - vooral rondom nieuwjaar.

Papierknipsel van een haas die in de maan het Daoïstische levenselixer bereidt. Dit is een eeuwenoud verhaal gebaseerd op de markeringen die men op de maan zag, en is verbonden aan het mid-herfstfeest. (RV-3163-8)

Zeg het met kleur

Veel papierknipsels zijn rood. Rood is altijd al een geliefde kleur geweest in China, omdat het wordt geassocieerd met geluk en vreugde. Rode papierknipsels werden rond nieuwjaar vaak in deuropeningen en aan de muur gehangen om geluk in het huishouden te brengen. Maar er zijn ook andere kleuren die worden gebruikt voor papierknipsels. Soms worden de uitgeknipte gedeelten opgevuld met verschillende kleuren.

Tegenwoordig versiert men rond nieuwjaar het huis nog steeds graag met rode papieren gelukswensen, maar dit zijn meestal decoraties die je in de winkel koopt en lang niet altijd knipsels.

Papierknipsel met een landbouwtafereel, uit zwart papier geknipt en op een achtergrond gelegd die in verschillende kleuren is geschilderd. (RV-5111-4)

Papierknipsel van een pioenroos, uit goudkleurig papier geknipt. Er zijn verschillende stukjes gekleurd papier achter geplakt voor een vrolijk geheel. (RV-B122-2t)

Oefening baart kunst

Het maken van papierknipsels is een kunstvorm die jarenlange oefening vergt. In China worden al meer dan duizend jaar papierknipsels gemaakt voor nieuwjaarsvieringen, bruiloften, begrafenissen en verjaardagen, aanvankelijk vooral door vrouwen op het platteland die het al op jonge leeftijd leerden van hun moeder. De patronen worden vaak 'uit het hoofd' geknipt of gesneden. Papierknipkunst komt oorspronkelijk uit Noord-China, maar werd uiteindelijk door het hele land gemaakt. Aan de stijl is vaak de geografische herkomst af te leiden.

Papierknippen is één van de oudste vormen van volkskunst. Waarschijnlijk werden in China al vóór de introductie van papier in de eerste eeuw A.D. patronen uit leer en dunne metalen plaatjes gesneden.

Papierknipsels van het karakter shuangxi (dubbel geluk) dat vaak gebruikt wordt voor huwelijken. (RV-B122-2b)

Knipkunst in de Volksrepubliek

Na de oprichting van de Volksrepubliek in 1949 werden papierknipsels en houtsneden als propagandamiddel ingezet om de politieke doctrine te verspreiden onder de destijds ongeletterde bevolking. Door de Culturele Revolutie (1966-1976) werden ze beschouwd als een overblijfsel van een feodaal verleden, en veelal vervangen door communistische posters.

Sinds de laatste twee decennia van de 20e eeuw wordt papierknippen weer aangemoedigd. Het is een snel verdwijnend ambacht en handgemaakte papierknipsels zijn zeldzaam geworden. Industriële papierknipsels worden op grote schaal gemaakt maar hebben niet diezelfde spontaniteit, levendigheid en kwaliteit.

Papierknipsels van scenes uit de ‘modelopera’ Het Rode Vrouwendetachement, tijdens de Culturele Revolutie. (RV-4704-4)

Nieuwe papierknipkunst in de collectie

Kunstenaar Chen Hangfeng (1974) ging in zijn geboortestad Shanghai in de leer bij een meester in de papierknipkunst. Voor de serie Logomania (2005-2014) maakte hij papierknipsels in de vorm van traditionele gelukssymbolen, maar opgebouwd uit logo’s van grote modemerken die hij mensen om zich heen zag dragen, of op gebouwen in de stad zag. Hij levert hiermee commentaar op hoe de beeldtaal in Chinese straten en de wensen en verlangens van haar inwoners zijn veranderd. Het Nationaal Museum van Wereldculturen kocht recent Fulushou uit de serie Logomania. De karakters beelden de traditionele wensen voor geluk (fu), welvaart (lu) en lang leven (shou) uit maar zijn opgevuld met symbolen van het huidige consumentisme.

Zie jij welke logo's van grote modemerken en andere internationale winkelketens gebruikt zijn?